Mới đây, các nhà khoa học thực hiện nghiên cứu với mức độ toàn cầu và sử dụng những kỹ thuật tiên tiến của thế kỷ 21. 

Bằng cách thống kê và so sánh hàng trăm bộ gene của vi khuẩn gây tả, các nhà khoa học đã đưa ra kết luận quan trọng đó là: Tất cả những trận dịch tả lớn bùng phát ở châu Phi hay châu Mỹ nửa thế kỷ trở lại đây, đều xuất phát từ những loại vi khuẩn lạ tiến hóa từ châu Á.

Xuất phát tại Châu Á

Bệnh tả gây ra bởi vi khuẩn Vibro cholera thường có mặt trong nguồn nước nhiễm phân bẩn. Trong nhiều thế kỷ, các loài vi khuẩn tả dường như di chuyển từ châu Á đến phần còn lại của thế giới thông qua môi trường nước.

Thập niên 1970, Rita Colwell từ Đại học Maryland (Mỹ) cho rằng những đợt bùng phát dịch tả bắt nguồn từ môi trường địa phương. Bà chứng minh rằng Vibro cholera sống ở nhiều con sông và cả nguồn nước gần biển.

Vi khuẩn tả gắn liền với sinh vật phù du nên những hiện tượng khí hậu như El Nino xảy ra làm tăng số lượng sinh vật phù du góp phần làm bùng phát dịch tả ở khu vực có điều kiện vệ sinh kém. Vì vậy, bà Colwell cảnh báo biến đổi khí hậu toàn cầu có thể khiến những dịch tả lớn xảy ra thường xuyên hơn.

Bắt nguồn từ nghiên cứu đó, các nhà khoa học tranh luận sôi nổi rằng liệu những trận dịch tả lớn là do nguyên nhân địa phương hay do các yếu tố từ bên ngoài. Cũng có người đề xuất kết hợp 2 giả thuyết với nhau. 

Macro Salemi, nhà dịch tễ học phân tử ở Đại học Florida, Mỹ, cho biết: "Chẳng hạn châu Phi có khoảng 12 lần bùng nổ dịch tả lớn trong 50 năm qua và nguyên nhân có thể xuất phát từ một loại vibro cholera ở châu Á, sau đó tự phát triển phù hợp với môi trường châu Phi". 

Nicholas Thomson, một nhà nghiên cứu ở Viện Wellcome Trust Sanger, Anh nói: "Tuy nhiên những vi khuẩn xuyên lục địa này có thể biến đổi gene với những loài bản địa để tạo nên chủng mới. Do đó rất khó nghiên cứu".

Để giải quyết vấn đề này, Thomson cùng nhóm nghiên cứu quốc tế dành nhiều năm tập hợp 714 loại vi khuẩn tả đã phát triển trong nửa thế kỷ qua ở châu Á, châu Phi và châu Mỹ. Họ so sánh và sắp xếp bộ di truyền của hàng trăm loài kết hợp với phân tích kết quả từ những nghiên cứu trước.

Dịch tả bùng phát ở Peru sau lan rộng ra các quốc gia Mỹ Latin những năm 1991-1993 và một đợt khác ở Haiti năm 2010, là vấn đề Thomson nhận thấy châu Mỹ có 2 dịch tả lớn trong nửa thế kỷ qua.

Dịch tả ở Haiti do lính gìn giữ hòa bình Liên Hiệp Quốc từ Nepal vô tình đưa vi khuẩn vào quốc gia này. Trong khi đó, đợt tả bùng phát đầu thập niên 90 đi bằng 2 đường: một qua châu Phi đến thẳng Peru, hai từ Nam Á đến Mexico và có thể  đã "quá cảnh" ở Đông Âu. Tất cả đều xuất phát từ châu Á.

Các nhà khoa học chỉ ra 11 vi khuẩn tả đặc biệt có nguồn gốc châu Á đã gây ra những dịch bệnh lớn ở châu Phi. Những loài vi khuẩn ở địa phương cũng nguy hiểm nhưng không thể gây ra những dịch lớn.

Cơ hội kiếm soát dịch toàn cầu

Nghiên cứu trên của các nhà khoa học đã được đăng trên tạp chí Science. Nghiên cứu này có thể giúp chấm dứt cuộc tranh luận từ lâu về vai trò của yếu tố môi trường với dịch tả toàn cầu. Đồng thời, nó cũng có thể giúp các chuyên gia y học cộng đồng tập trung nguồn lực vào những loài vi khuẩn tả nguy hiểm hơn.

Vì thế, khi phát hiện một ca bệnh tả, các nhà nghiên cứu có thể nghiên cứu vi khuẩn này có thuộc "gia phả" châu Á hay không, từ đó dự đoán xem liệu sẽ có một đợt dịch tả lớn hay không nhằm chủ động sử dụng nguồn vắcxin vốn có hạn. Nghiên cứu cũng chỉ ra tầm quan trọng của việc loại bỏ những nguồn dịch bệnh tự nhiên ở đây là vibro cholera ở châu Á. 

Dominique Legros, một chuyên gia về dịch tả thuộc Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cho biết: "Nếu chúng ta muốn kiểm soát dịch tả trên toàn cầu, trước hết chúng ta phải kiểm soát ở châu Á".

• Phá hủy tế bào ung thư ngay trong vòng 3 ngày bằng kỹ thuật mới
• Ánh sáng màn hình điện thoại sẽ gây mất ngủ, ung thư vú
• Nghiện ma túy tổng hợp "vô phương cứu chữa" - Lời cảnh báo từ bộ Y tế

Phương Thùy (t/h)