SO HUU TRI TUE
Thứ tư, 27/03/2024
  • Click để copy

Thuốc giả, bệnh thật - người bệnh nhận trái đắng

16:20, 08/01/2019
(SHTT) - Thuốc giả tràn lan, được sản xuất ngày càng tinh vi nhưng năng lực kiểm tra còn hạn chế. Hậu quả của việc sử dụng thuốc giả là người bệnh chịu cảnh "tiền mất, tật mang". Điều đáng nói, tình trạng thuốc giả ở các nước đang phát triển ngày càng gia tăng.

Thuốc giả là gì?

Tổ chức y tế thế giới (WHO) định nghĩa thuốc giả là sản phẩm được sản xuất với ý đồ cố tình gian lận trong việc nhận dạng và/hoặc nguồn gốc thuốc. Theo định nghĩa của WHO, một sản phẩm là thuốc giả có thể chứa thành phần dược chất khác với thông tin trong hồ sơ đăng ký, hoặc thậm chí là không có dược chất. Trường hợp khác có thể chứa đúng thành phần hoạt chất nhưng với hàm lượng/nồng độ không đúng hoặc sản phẩm được đóng gói trong bao bì giả mạo về nguồn gốc và tính xác thực của sản phẩm.

Luật Dược Việt Nam định nghĩa về thuốc giả như sau:

Thuốc giả là thuốc không có dược chất, dược liệu.

Có dược chất nhưng không đúng với dược chất ghi trên nhãn, hoặc không đúng với tiêu chuẩn đã đăng ký lưu hành, không đúng với thông tin trong giấy phép nhập khẩu.

Có dược chất, dược liệu nhưng không đúng hàm lượng, nồng độ hoặc khối lượng đã đăng ký lưu hành, không đúng với thông tin trong giấy phép nhập khẩu (ngoại trừ thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng xảy ra trong quá trình bảo quản, lưu thông, phân phối).

Được sản xuất, trình bày hoặc dán nhãn nhằm mạo danh nhà sản xuất, quốc gia sản xuất hoặc quốc gia xuất xứ.

Khó phân biệt thật - giả

Các nhóm dược lý khác nhau đều có thể là mục tiêu của việc làm thuốc giả. Tuy nhiên các loại thuốc nhóm sinh dục - tiết niệu, thuốc chống nhiễm khuẩn và các thuốc tác động lên hệ thống thần kinh trung ương (CNS) là những loại thuốc được các đối tượng làm thuốc giả nhắm đến nhiều nhất.

Lấy thí dụ như loại thuốc giảm đau, hạ sốt thông dụng nhất hiện nay mà công thức hóa dược của nó là Acetaminophen chẳng hạn, người bệnh có thể tìm thấy nó dưới tên gọi Panadol, Paracetamol, Tylenol, Acetamol, Hapadol, Trapadol… chưa kể có những hãng sản xuất còn thêm vào một số hoạt chất khác như Ibufrofen, Codein, Chlopheniramin nhằm tăng thêm tác dụng của thuốc rồi đưa ra thị trường dưới những cái tên Decolgen, Bavafen, Alaxan, Panadol Extra… nên nó rất dễ bị làm giả, và dễ tiêu thụ vì nó là loại thuốc không cần phải bác sĩ kê toa.

h8

 Kháng sinh Augmentin bị làm giả (bên phải)

Có loại thuốc làm giả hoàn toàn, nghĩa là trong viên thuốc không hề có hoạt chất kháng sinh hay hoạt chất ức chế sự tăng tiết dịch vị dạ dày, tiêu diệt vi khuẩn HP, hoạt chất làm giảm cơn nóng sốt, hoặc có nhưng không đủ liều lượng, chẳng hạn như trên bao bì ghi là 500mg nhưng khi kiểm nghiệm, nó chỉ là 400mg hoặc thấp hơn. Cũng không ít trường hợp thuốc đã hết hạn sử dụng nhưng được làm lại bao bì, in lùi thời gian thêm 2, 3 năm nữa. Hậu quả là trong các bệnh nhiễm khuẩn, chẳng những người bệnh đã không lành, mà còn sinh ra những chủng vi khuẩn kháng thuốc, việc điều trị vừa khó khăn, lại vừa tốn kém.

Khá nhiều chủng loại thuốc giả ở Việt Nam đều dựa trên những loại nhập từ nước ngoài, trong đó không loại trừ những loại "giả mà thật - thật mà giả".

Theo thỏa thuận giữa Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và các hãng dược phẩm, một loại thuốc do hãng A. nghiên cứu, chế tạo chẳng hạn thì sau một thời gian đưa ra thị trường - có thể là 10 hoặc 17 năm - loại thuốc ấy sẽ hết quyền bảo hộ, và các công ty dược phẩm ở tất cả các quốc gia trên thế giới đều được phép sao chép công thức để làm ra mà không phải trả tiền bản quyền cho hãng A. Vì là hoạt chất sao chép nên giá thành của nó rẻ hơn rất nhiều so với thuốc chính hãng.

Khó kiểm soát

Việc gia tăng truy cập Internet cùng với các phương pháp mới trong sản xuất và phân phối dược phẩm bất hợp pháp đã tạo ra những thách thức cho những nhà quản lý Dược trong việc bảo vệ chuỗi cung ứng dược phẩm hợp pháp. Đã xuất hiện hàng ngàn trang web công khai bán thuốc không được chấp thuận, thuốc giả mạo cũng như bán thuốc kê đơn mà không yêu cầu kê đơn hợp lệ, tất cả điều này đều vi phạm các quy định pháp luật trong kinh doanh Dược phẩm. Bên cạnh đó, lợi dụng thông lệ về việc lấy mẫu kiểm tra trước khi thuốc lưu hành thường chỉ áp dụng với các loại thuốc có nguy cơ cao, cần kiểm soát chặt về chất lượng như vắc xin, huyết thanh chứa kháng thể, thuốc mới phát minh hoặc thuốc của các hãng sản xuất từng có những vi phạm về chất lượng, thì những loại thuốc thông thường sẽ trở thành mục tiêu được các nhóm làm thuốc giả tận dụng khai thác.

Tại Việt Nam, do đặc trưng hệ thống phân phối trong nước còn thiếu tính chuyên nghiệp, thuốc phải đi qua nhiều tầng nấc trung gian khiến chi phí phân phối bị tăng lên, khó truy xuất nguồn gốc cũng như kiểm soát chất lượng sản phẩm. Thông tin về người mua thuốc tại các cơ sở bán lẻ không được lưu giữ một cách thích hợp, việc thực hiện các quy định liên quan đến hoá đơn chứng từ trong mua bán thuốc tại các cơ sở còn chưa thật nghiêm túc, đặc biệt là phân phối thuốc tại các khu vực vùng sâu vùng xa trong khi đội ngũ cơ quan quản lý và giám sát chất lượng thuốc tại các tỉnh và thành phố vẫn còn chưa đủ sức bao phủ khiến cho việc phát hiện thuốc giả, thu hồi thuốc kém chất lượng càng trở nên khó khăn hơn. Thực tế cho thấy nơi tiêu thụ của thuốc giả phần lớn là ở các “chợ thuốc” bán sĩ. Bên cạnh đó, sự bùng nổ của mạng Internet cũng là môi trường thuận lợi để đưa sản phẩm thuốc giả "đến tận tay người bệnh". Nhiều vụ việc liên quan đến phát hiện và xử lý thuốc giả ở quy mô lớn liên tục được đưa tin trên các phương tiện truyền thông đại chúng trong thời gian gần đây lại một lần nữa làm dậy lên điều lo ngại về thực trạng thuốc giả trên thị trường Dược phẩm vẫn còn rất khó kiểm soát triệt để.

Hậu quả nghiêm trọng của thuốc giả

Thuốc giả thường có chứa lượng hoạt chất ít hoặc nhiều hơn hàm lượng quy định, không có hoạt chất hoặc là chứa một thành phần hoạt chất khác. Điều rõ ràng là trong tất cả các tình huống này, việc sử dụng thuốc giả sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ của người sử dụng và thậm chí có thể đến mức gây tử vong. Hãy tưởng tượng trường hợp bệnh nhân tiêu tốn nhiều tiền bạc để dùng thuốc điều trị bệnh hiểm nghèo với hy vọng cải thiện phần nào đó tình trạng sức khoẻ của mình và rồi sau đó biết rằng thuốc mình đang sử dụng hoàn toàn không chứa dược chất gì cả? Lúc này người bệnh không chỉ tiếp tục phải đối diện với bệnh tật mà còn có thể là sự nghèo đói và cả niềm tin bị đánh mất theo các sản phẩm thuốc giả đó.

Thường thì bệnh nhân rất khó để phân biệt một sản phẩm là thuốc giả bởi vì chúng thường được đóng gói một cách kỹ lưỡng để làm sao cho giống hệt với các thuốc chính hãng nhằm đánh lừa người tiêu dùng. Đôi khi kết quả phân tích tại các cơ sở kiểm nghiệm mới có thể là cách duy nhất để xác định sự khác biệt giữa thuốc thật và thuốc giả mạo.

Thuốc giả không chỉ là bất hợp pháp mà còn là mối quan ngại lớn đối với sức khoẻ cộng đồng. Điều trị bằng thuốc giả mạo không hiệu quả như đối với trường hợp kháng sinh có thể dẫn đến sự xuất hiện của các vi khuẩn kháng thuốc và có thể có ảnh hưởng xấu trên đại bộ phận dân chúng.

Với các thuốc giả, những tác dụng phụ trên bệnh nhân có khả năng xảy ra thường xuyên và khó kiểm soát do cán bộ y tế không xác định chính xác thành phần hoạt chất trong thuốc giả. Trong đó nguy hiểm nhất là ngộ độc thuốc và dị ứng thuốc. Một số trường hợp thuốc giả chứa hoạt chất, thậm chí là tá dược kém chất lượng không tinh khiết và lẫn độc chất thì người dùng thuốc có thể tử vong. Các kim loại nặng và các chất độc có thể gây triệu chứng nhiễm độc bao gồm thay đổi chức năng tim, biến đổi nồng độ đường huyết, khó thở hay suy giảm chức năng của các cơ quan trọng của cơ thể.

Các thuốc giả được sản xuất tại cơ sở không đảm bảo điều kiện và tiêu chuẩn quy định có thể chứa nhiều vi khuẩn và nấm mốc, điều này đặc biệt nghiêm trọng đối với trường hợp các thuốc dùng đường tiêm hoặc trên những người bệnh bị suy giảm miễn dịch. Từ những hậu quả gây hại như vậy nên thuốc giả có thể làm giảm niềm tin của cộng đồng vào hệ thống chăm sóc sức khoẻ, các chuyên gia y tế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của các nhà cung cấp dược phẩm chân chính.

Nguyên nhân thuốc giả “ra đời” và “sinh sôi”

Nguyên nhân của thuốc giả len lỏi trong thị trường, giới chuyên gia cho rằng, đầu tiên là do từ việc sản xuất, kinh doanh thuốc, thực phẩm chức năng mang lại nguồn lợi khổng lồ, nên có không ít người sẵn sàng bất chấp pháp luật, đạo lý để làm giả. Nguyên nhân khác là do tình trạng tự ý sử dụng thuốc không theo đơn của bác sĩ kê, hay tình trạng lạm dụng kháng sinh của người dân, vô hình trung “tiếp tay” cho nạn thuốc giả. Hoạt động mua bán thuốc tự do ở nhà thuốc, chợ thuốc, thực phẩm chức năng trên mạng, ở nhiều trường hợp, cũng đang nằm ngoài tầm quản lý của các cơ quan chức năng. Cơ sở vật chất, hệ thống máy móc kiểm nghiệm và phát hiện thuốc giả ở Việt Nam cũng còn nhiều hạn chế.

Ngoài ra, các hành vi sản xuất và buôn bán thuốc giả khi phát hiện còn bị xử phạt quá nhẹ. Nhiều trường hợp vi phạm mới chỉ dừng ở xử phạt vi phạm hành chính, nên chưa làm bài học răn đe.

Cần giải pháp hiệu quả hơn

Để bảo vệ lợi ích khách hàng và uy tín của mình, nhiều công nghệ chống hàng giả đang được áp dụng bởi các công ty dược phẩm để đảm bảo các sản phẩm đích thực do hãng sản xuất được phân phối từ nhà máy tới các cơ sở bán lẻ và các cơ sở điều trị. Trong số đó là việc sử dụng các hình ảnh ba chiều, mực chuyển màu, mã nhúng, sử dụng mã xác minh bằng tin nhắn hoặc xác minh trực tuyến, mã vạch...

h5

Công nghệ chống hàng giả được hãng Pfizer áp dụng tại Việt Nam 

Hầu hết các sản phẩm thuốc của hãng có uy tín, có thương hiệu và mức độ được sử dụng cao đều có nguy cơ bị làm giả do nguồn lợi nhuận khổng lồ. Để tránh mua phải thuốc giả, người tiêu dùng nên lưu ý mua thuốc tại các cơ sở bán lẻ lớn có uy tín và tuyệt đối không mua thuốc trôi nổi đặc biệt các thuốc được rao bán trên mạng internet. Khi mua các loại thuốc đã quen dùng cần quan sát kỹ thuốc để phát hiện những bất thường về bao bì, dạng thuốc... Nếu có sự nghi ngờ nên nhờ các dược sĩ, bác sĩ tư vấn. Người tiêu dùng nên luôn luôn kiểm tra hạn sử dụng của thuốc để tránh các thuốc hết hạn dùng, cảnh giác với những thuốc có giá thấp bất thường, tìm hiểu và sử dụng các công nghệ xác minh, tem chống hàng giả để tránh mua phải thuốc giả, chủ động bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình.

Về phía cơ quan chức năng, cần có những giải pháp theo dõi và ngăn chặn kịp thời thuốc giả, tránh để lưu hành rộng rãi trên thị trường. Việc thông tin về thuốc giả, thu hồi các thuốc kém chất lượng cần được thực hiện nhanh chóng và hiệu quả. Các trung tâm hoặc viện kiểm nghiệm nên tăng cường lấy mẫu kiểm tra đánh giá chất lượng thuốc, phát hiện và thu hồi kịp thời thuốc giả, thuốc kém chất lượng để đảm bảo quyền lợi chính đáng của người bệnh. Ngoài ra, các quy định pháp luật về xử lý các hành vi sản xuất, buôn bán thuốc giả cần chặt chẽ để đủ sức răn đe với loại hình tội phạm này.

Bùi Hương

Tin khác

Tài sản trí tuệ 1 ngày trước
(SHTT) - Công ty dược phẩm Kobayashi, Nhật Bản, mới đây đã phát đi thông báo thu hồi các sản phẩm có chứa thành phần gạo lên men beni kōji sau khi liên tục nhận được các báo cáo về việc nhập viện sau khi sử dụng từ người tiêu dùng.
Tài sản trí tuệ 1 ngày trước
(SHTT) - Đội Quản lý thị trường (QLTT) số 1 thuộc Cục QLTT Cao Bằng vừa xử phạt 13,5 triệu đồng đối với một hộ kinh doanh trên địa bàn về hành vi kinh doanh mỹ phẩm nhập lậu.
Tài sản trí tuệ 1 ngày trước
(SHTT) - Cục trưởng Cục Quản lý thị trường (QLTT) tỉnh Hưng Yên vừa ban hành Quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty TNHH Thép không gỉ B.N, địa chỉ trụ sở chính: Phường Phan Đình Phùng, Thị Xã Mỹ Hào, Tỉnh Hưng Yên về hành vi kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ.
Tài sản trí tuệ 1 ngày trước
(SHTT) - Cục QLTT tỉnh Quảng Bình đã ban hành Quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty cổ phần Xây lắp và Thương mại Ngân Hà số tiền 90 triệu đồng, tịch thu tang vật vi phạm là bộ máy phát điện hiệu CATERPILLAR sản xuất tại Mỹ, đã qua sử dụng có giá trị hơn 1,2 tỉ đồng.
Tài sản trí tuệ 1 ngày trước
(SHTT) - Đội Quản lý thị trường (QLTT) số 2, Cục QLTT tỉnh Quảng Ngãi vừa phối hợp với Trạm CSGT Đức Phổ - Công an tỉnh Quảng Ngãi kiểm tra, phát hiện nhiều hàng hóa có dấu hiệu giả mạo nhãn hiệu đang lưu thông trên thị trường.