Thông tin từ các nhà khoa học thuộc Cơ quan Hàng không và vũ trụ Mỹ (NASA) và Cơ quan Khí quyển và đại dương quốc gia Mỹ (NOAA), lỗ hổng tầng ozone đo vào tháng 11 năm nay có diện tích khoảng 19,42 triệu km2 - nhỏ nhất kể từ năm 1988. Lí do là vùng lốc xoáy ấm và bất ổn ở Nam Cực giúp thu hẹp tối đa đám mây tầng bình lưu hình thành ở tầng thấp hơn. vì thế đã giảm đi các phản ứng hóa học xảy ra có thể phá hủy ozone. Nhưng khi nhìn rộng ra, để điều trị cho vết thương của tầng ozon là một nỗ lực toàn cầu trong suốt nhiều thập kỷ qua.

30 năm nghị định thư Montreal

Vào năm 1973, nhà hóa học Frank Sherwood Rowland và Mario Molina nhận thấy khí CFC - một hợp chất hữu cơ chứa cacbon, clo và flo, có thể tồn tại lâu trong không khí để có thể di chuyển đến giữa tầng bình lưu.  Dưới tác dụng của tia tử ngoại, nguyên tử clo được tách ra trở thành nguyên nhân "hủy diệt" các phân tử ozone ở tầng ozone theo chu kỳ khép kín.

Tuy nhiên, phải đến những năm 1985, ở Nam Cực lỗ hổng ozone mới được phát hiện lần đầu. Cũng từ đây, các nhà khoa học mới có thể khẳng định răng: lỗ hổng hoàn toàn có liên quan đến sự gia tăng của các khí CFC, đặc biệt khi NASA công bố những hình ảnh vệ tinh về tình trạng lúc đó.

Trong hoàn cảnh ấy, nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng ozone ra đời, nhằm loại bỏ dần việc sản xuất các chất có gây nguy hại đến tầng ozone, nhất là CFC. Nghị định được mở cho ký kết vào ngày 16/9/1987, nhưng mãi đến ngày 1/1/1989 mới có hiệu lực. Đến nay, đã có 197 quốc gia và vùng lãnh thổ đã tham gia.

"Đây là một cột mốc cho tất cả mọi người và cho hành tinh của chúng ta", trong buổi kỷ niệm 30 năm ngày ký nghị định thư, Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Antonio Guterres đã nhấn mạnh tầm quan trọng của điều ước quốc tế này. 

Theo tạp chí National Geographic đưa tin, tầng ozone của Trái đất sẽ bị sụp đổ trước năm 2050 kèm theo những hậu quả khủng khiếp nếu không có nghị định thư Montreal. Nếu viễn cảnh đó xảy ra, nước Mỹ sẽ có thêm 280 triệu ca ung thư da, 1,5 triệu ca tử vong do ung thư da mỗi năm. Kèm theo đó là 45 triệu ca đục thủy tinh thể, theo số liệu của Cơ quan bảo vệ môi trường Mỹ (EPA).

Hơn nữa, bởi những chất hóa học "ăn" tầng ozone sẽ khiến biến đổi khí hậu sẽ tồi tệ hơn, đây cũng là những khí gây hiệu ứng nhà kính với mức độ hàng ngàn lần so với CO2.

Rolando Garcia, nhà khoa học ở Trung tâm Nghiên cứu khí quyển quốc gia Mỹ, cho biết: "Khí hậu chúng ta sẽ tăng tối thiểu 25% so với ngày nay nếu không có nghị định thư, cụ thể đến năm 2070 có thể thêm đến 2,50C". Điều này sẽ làm tăng những hiện tượng thời tiết cực đoan như lũ lụt, bão, hạn hán gấp 3 lần.

"Thỏa thuận quốc tế thành công nhất cho đến nay đã đạt được trên thế giới là nghị định thư Montreal" - ông Kofi Annan, tổng thư ký Liên Hiệp Quốc trước đây, từng nhận định

Tồn tại nhiều thách thức

Theo The Telegraph cho biết, hoạt động núi lửa cũng có thể thúc đẩy sự suy giảm lượng ozone. Các nhà khoa học đã phát hiện lỗ hổng ozone lớn nhất từng thấy vào năm 2015, với hơn 20 triệu km2 vào tháng 10, và hoạt động núi lửa ở Chile được cho là "hung phạm".

Theo thông tin từ trang Popular Science, lỗ hổng ozone của năm sau luôn nhỏ hơn năm trước ở cùng một thời điểm, kể từ năm 2006, khi lỗ hổng này đạt kỷ lục cả về chiều rộng lẫn chiều sâu.

Tuy nhiên, sự thật là sẽ còn rất lâu để tầng ozone có thể trở lại như trước năm 1980. Nghiêm trọng hơn là tầng ozone rất khó để phục hồi được như trước năm 1970.

Susan Solomon từ Viện Công nghệ Massachusetts cho biết: "Khói núi lửa kết hợp với clo nhân tạo sẽ là một hỗn hợp cực độc".

BBC từng đưa tin, những hợp chất được sử dụng cho nền công nghiệp sản xuất PVC tăng nhanh so với trước đây có thể làm chậm quá trình phục hồi của tầng ozone lên đến 30 năm.

Một trong những hóa chất sử dụng làm dung môi công nghiệp và chất tẩy sơn là dichloromethane, đã tăng thêm 60% trong khí quyển trong thập niên vừa qua.

Một hợp chất nguy hiểm khác cũng đang tăng nhanh là dichloroethane, được dùng trong công nghiệp sản xuất PVC, loại nhựa nhẹ được sử dụng rộng rãi trong xây dựng và nông nghiệp. Những chất này chủ yếu được sản xuất ở Trung Quốc và hiện vẫn chưa được quản lý chặt chẽ.

Các nhà khoa học đã từng tin tưởng rằng 2 hợp chất này sẽ phân hủy cho đến khi chúng có thể vượt đến tầng ozone. Nhưng, những phân tích mới đây cho thấy ngược lại: 2 hợp chất đến được tầng ozone nhanh hơn và gây nhiều ảnh hưởng hơn.

• 2017 nằm trong ba năm nóng nhất
• Phòng tập gym 2.300 năm tuổi được phát hiện
• Toàn văn phát biểu của Tổng thống Mỹ tại APEC CEO Summit

Nguyễn Nga (t/h)