Chủ tịch Hội Hàng không - Vũ trụ Việt Nam, ông Nguyễn Đức Cương là GS-TSKH. Ông nguyên là Phó viện trưởng Viện kỹ thuật Không quân sau chuyển sang làm Phó viện trưởng Viện Tên lửa/ Viện Khoa học và Công nghệ Quân sự, đều làm nghiên cứu về các loại phương tiện bay có điều khiển.

Ông từng có sáng chế được Uỷ ban sáng chế và phát minh của Liên xô công nhận, đó là một loại cánh máy bay giảm lực cản. Ông cũng đã chủ trì thiết kế chế tạo các sản phẩm đã được đưa vào trang bị quân đội, tiết kiệm hàng chục triệu USD cho ngân sách, như sản phẩm mục tiêu bay tốc độ lớn để huấn luyện phi công bắn tên lửa hồng ngoại, sản phẩm ứng dụng công nghệ thông tin để chế tạo buồng tập lái phục vụ huấn luyện phi công chiến đấu. Dưới đây là cuộc trao đổi giữa PV SHTT&Sáng tạo với ông Cương.

PV: Ngành du lịch Việt Nam đang phát triển rất mạnh, tuy nhiên cơ sở vật chất còn nghèo nàn vậy theo ông, sáng chế này sẽ đóng góp gì mới cho ngành du lịch? 

Ông Nguyễn Đức Cương: Như đã biết, du lịch Việt Nam năm 2017 đã đón hơn 13 triệu khách quốc tế, hơn 73 triệu khách nội địa, đóng góp cho GDP trên 20 tỷ USD mỗi năm. Chính vì vậy Bộ chính trị đã đưa ra Nghị quyết 08 - NQ/TW khẳng định cần đưa du lịch thành một ngành kinh tế mũi nhọn. 

Nghị quyết có ghi rõ: “Tăng cường thu hút các nguồn lực xã hội đầu tư phát triển cơ sở vật chất kỹ thuật ngành Du lịch. Khuyến khích các nhà đầu tư chiến lược đầu tư hình thành các khu du lịch phức hợp, dự án dịch vụ du lịch quy mô lớn, các trung tâm mua sắm, giải trí chất lượng cao tại các địa bàn trọng điểm".

Tuy nhiên trên thực tế hiện tại, hạ tầng cơ sở du lịch của Việt Nam còn nghèo nàn, chỉ xếp thứ 113 trên thế giới. Các phương tiện trên mặt nước, mặt đất khá nhiều nhưng phương tiện trên không vẫn còn khá đắt đỏ, ít khách sử dụng.

Hai phương tiện trên không phục vụ du lịch tại Việt Nam được sử dụng phổ biến nhất hiện nay là dù bay có xuồng kéo và diều bay có động cơ. Tuy nhiên dù bay có xuồng kéo mắc nhược điểm là phạm vi quan sát hẹp, khá mạo hiểm nên ít người chơi. Trong khi đó diều bay có động cơ thì mỗi lần chỉ chở được một khách, cũng khá mạo hiểm và ít người chơi.

Vì vậy tôi cùng các cộng sự đã đề xuất sáng chế “hệ thống vận chuyển trên không tốc độ chậm có điều khiển”. Đây là giải pháp tạo ra phương tiện bay mới, chở khách du lịch an toàn, giá rẻ và thân thiện môi trường với tính khả thi cao.

PV: Với tư cách là Chủ tịch Hội Hàng không - Vũ trụ Việt Nam đồng thời là một trong những người đề xuất sáng chế, theo ông, sáng chế này có gì đặc biệt để làm nên phương tiện bay vừa tốt vừa rẻ?

Ông Nguyễn Đức Cương: Từ lâu, tôi đã muốn tạo ra một loại phương tiện bay du lịch vừa an toàn, giá rẻ lại dễ sử dụng và thân thiện với môi trường để dân mình có thể du lịch trên không với giá vé không đến 1 triệu. Hiện tại ở Phan Thiết có công ty nước ngoài kinh doanh du lịch bằng khí cầu tĩnh (không có động cơ, không điều khiển) giá vé đã lên đến hơn 3 triệu nên chỉ "đại gia" mới được bay, hơn nữa chỉ bay được theo chiều gió.

Bay bằng trực thăng hoặc thuỷ phi cơ giá còn đắt hơn nhiều lần. Ví dụ ở Đức có khí cầu bay Zeppelin-NT có động cơ, có điều khiển (airship) chở khách du lịch mấy chục phút mà giá một vé lên đến 500 Euro (khoảng 13 triệu VNĐ), dân ta không dám mơ !

Sở dĩ giá vé cao như vậy chủ yếu là vì airship gần giống như máy bay thông thường: Phải có động cơ kèm theo nhiên liệu, có hệ thống điều khiển, thiết bị cất hạ cánh và nhiều hệ thống bảo đảm mặt đất, chủ yếu khác máy bay là thay vì nâng bằng cánh thì nâng bằng khí Heli, nhẹ hơn không khí khoảng 7 lần, nhưng để chứa khí Heli thì phải có kích thước rất lớn. Ví dụ khí cầu bay Zeppelin-NT chở được 12 người cần có thân chứa tới 8000 m3  khí Heli, kích thước dài gần bằng sân bóng đá.

Vào năm 2008, có sáng chế  PCT/FR/2007/001840 (Pháp) nêu ra ý tưởng dùng ca nô/ ô tô kéo khí cầu để vận chuyển khí hyđrô, như vậy khí cầu sẽ không phải mang động cơ và nhiên liệu, mà vẫn di chuyển được theo hành trình mong muốn. Tuy nhiên nếu dùng để chở người thì chỉ cần gió nhẹ đã làm khí cầu "chao đảo", khách du lịch sẽ không dám bay. Hơn nữa khi ca nô kéo trong các điều kiện gió khác nhau thì có lúc dây kéo bị trùng, bị căng và bị "dật cục", phá huỷ kết cấu. Vì vậy phỏng theo ý tưởng của NASA (1987) tôi và nhóm tác giả đưa ra giải pháp lắp thêm hệ thống các rotor (ví dụ quadrotor như flycam) có điều khiển thông minh để ổn định khoang chở khách, đồng thời đảm bảo cất hạ cánh thẳng đứng, và một cơ cấu kéo thông minh để tránh "dật cục". Ngoài ra còn có các biện pháp an toàn mà không đắt tiền.

Sáng chế đã kết hợp cả 4 yếu tố: sử dụng khí cầu chứa khí nhẹ để tạo lực nâng, sử dụng phương tiện kéo trên mặt đất/mặt nước, hệ thống điều khiển thông minh như quadrotor và cơ cấu dây kéo có điều khiển. Vì vậy sáng chế đã đề xuất một phương tiện bay mới, với tỷ lệ tải có ích tăng rất nhiều, đảm bảo tiện nghi cho khách du lịch, giá rẻ có thể phục vụ đông đảo khách du lịch. Có thể phục vụ khách du lịch ngắm cảnh từ trên cao ở sông Hồng, sông Hàn, sông Sài gòn, các khu du lịch như Hạ Long, Cửa Lò, Nha Trang, Vũng Tàu, Phú Quốc, hoặc các hồ Hoà Bình, hồ Núi Cốc... Cũng có thể phục vụ khách du lịch ở Phu ket, Pattaya, Singapore ...

PV: Lợi ích kinh tế của sáng chế “hệ thống vận chuyển trên không tốc độ chậm có điều khiển” là gì?

Ông Nguyễn Đức Cương: Cụ thể, theo dự tính sẽ chế tạo ra một khí cầu bay giá khoảng 5-6 tỷ VNĐ (nếu chế tạo > 5 chiếc), bay với độ cao 300 m (tương đương nhà 100 tầng), tốc độ bay khoảng 40 km/h, tải có ích 800kg (bao gồm 1 phi công, 6 khách, 7 ghế cùng các tư trang, thiết bị an toàn...), thời gian bay tối đa 60 phút, cất hạ cánh thẳng đứng ngay trên bãi biển hoặc bờ sông, bờ hồ. Tổng trọng lượng cất cánh khoảng 2000 kg (thân chứa Heli ~2000 m3). Phi công chỉ cần tuyển ở các câu lạc bộ bay máy bay mô hình và huấn luyện vài ngày. Giá vé bay ngắm cảnh trên không 15 phút dự kiến sẽ vào khoảng 500 ngàn VNĐ. Nếu một công ty du lịch mua để chở khách thì chỉ vài năm có thể thu hồi vốn. Công ty kinh doanh việc chế tạo khí cầu bay này cũng có lãi lớn vì có sản phẩm hiệu quả mà lại không phải nhập công nghệ nước ngoài. Các điểm du lịch cũng có thể thu hút thêm khách với phương tiện bay du lịch mới, an toàn và giá rẻ. 

Các chuyên gia cũng đánh giá đây là một sáng chế phục vụ du lịch rất hiệu quả đồng thời mở ra cơ hội mới cho nền KHCN Việt Nam, để phục vụ các mục đích khác về KT-XH và QP-AN.

PV: Khi công bố sáng chế này, ông có lo ngại về việc bị mất bản quyền sở hữu trí tuệ không?

Ông Nguyễn Đức Cương: Tôi tin tưởng vào pháp luật Việt Nam và Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới WIPO. Đơn sáng chế của Hội Hàng không - Vũ trụ Việt Nam, VASA đã được tạp chí của Cục SHTT Công báo sở hữu công nghiệp với ngày ưu tiên là 26/4/2018.

Như vậy, sau ngày 26/4/2018, tất cả những cá nhân và tổ chức ở trong nước hoặc ngoài nước tự ý công bố hoặc chế tạo giống như sáng chế này mà không xin phép đều bị coi là xâm phạm Luật Sở hữu Trí tuệ của Việt Nam.

PV: Sáng chế này đang được đánh giá rất cao nhưng theo ông, liệu Việt Nam có hiện thực hóa được sáng chế không?

Ông Nguyễn Đức Cương: Trước đây, Hội VASA cũng đã thành công trong các đề tài cấp nhà nước như: Nghiên cứu thiết kế, chế tạo mẫu tổ hợp máy bay không người lái dân dụng cỡ nhỏ để giám sát từ xa phục vụ các nhu cầu kinh tế - xã hội; Nghiên cứu thiết kế, chế tạo mẫu khí cầu thử nghiệm điều khiển từ xa có hình dạng tối ưu (đề tài Học viện kỹ thuật quân sự chủ trì). Công nghệ multirotor/flycam ngày nay rất phổ biến, trên thế giới và nhiều cơ sỏ ở Việt Nam, kể cả ở Hội VASA đã làm chủ cả phần cứng và phần mềm.

Tất cả các nguyên vật liệu, linh kiện đầu vào kể cả khí Heli tinh khiết, máy tính nhúng, các động cơ, cánh quạt compozit sợi carbon,…đều có bán trên thị trường với giá phải chăng, ta không phải chế tạo “từ A đến Z”. Vì vậy tính khả thi của sáng chế mới này cũng được đánh giá cao.

PV: Ông có thể chia sẻ thêm về dự án cụ thể để đưa sáng chế vào cuộc sống? 

Ông Nguyễn Đức Cương: VASA đã đề xuất một dự án khá cụ thể mang tên “Phát triển phương tiện bay du lịch an toàn, giá rẻ”, chia làm 2 giai đoạn, thực hiện trong 2-3 năm.

Mục tiêu tổng quát của dự án đó là phát triển phương tiện bay du lịch an toàn, giá rẻ, cất hạ cánh thẳng đứng và thân thiện với môi trường.

Trong khi đó, mục tiêu cụ thể của dự án là chế tạo khí cầu bay chở được 6 khách du lịch VUSTA -2000 (khoảng 2000 m3), thiết lập cơ sở sản xuất 10 khí cầu bay/năm. Cần đầu tư trong 2 năm khoảng 20 tỷ (chưa đến 1 triệu USD).

Để giảm bớt rủi ro cho nhà đầu tư, dự án chia làm 2 giai đoạn, giai đoạn 1 (“gieo mầm”) chế thử một mẫu khí cầu bay cỡ nhỏ (khoảng 20 m3) có xuồng kéo, có quadrotor ổn định với kimh phí khoảng 1,5 tỷ, thời gian khoảng 1 năm. Giai đoạn 2 chế tạo khí cầu bay chở người (khoảng 2000m3), thiết lập cơ sở sản xuất khoảng 10 chiếc /năm, cần đầu tư khoảng 20 tỷ, thời gian khoảng 1-2 năm.   

Giai đoạn 1:

Cụ thể, giai đoạn 1 trong khoảng 12 tháng. Mục tiêu của giai đoạn này là chế tạo một khí cầu bay loại nhỏ VUSTA-20 (khoảng 20 m3) mang tải có ích >1 kg, thử nghiệm bay trên thực địa, phục vụ cho thiết kế và công nghệ. Trong giai đoạn 1, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật  VN (VUSTA) đã cam kết đầu tư 550 triệu từ ngân sách nhà nước. Tuy nhiên theo tôi, để dự án được triển khai nhanh chóng và đạt chất lượng cao thì cần đầu tư thêm khoảng 1 tỷ VNĐ.

Những nhiệm vụ chính trong giai đoạn 1 là: Thiết kế, chế tạo và thử nghiệm  phần khung vỏ của khí cầu bay VUSTA-20; Thiết kế, chế tạo và tích hợp hệ thống điều khiển bay để ổn định tư thế và độ cao; Thiết kế, chế tạo và tích hợp hệ thống ghi số liệu (để theo dõi khi thử nghiệm); Thiết kế chế tạo hệ thống nguồn điện; Tổng lắp, tích hợp và thử nghiệm ở mặt đất; Thử nghiệm trên không (ô tô kéo, ví dụ tại SB Gia Lâm); Bay thử trên hồ (ví dụ: hồ Đồng Mô) và hoàn thiện tài liệu kỹ thuật, nghiệm thu.

Theo dự kiến, kinh phí cho giai đoạn này là 1600 triệu VNĐ, bao gồm kinh phí công lao động khoa học và phổ thông (khoảng 10 người); nguyên vật liệu, năng lượng; thuê xe ô tô và xuống máy cùng các chi phí  khác.

Giai đoạn 2

Giai đoạn 2 của dự án dự kiến diễn ra trong khoảng 1 – 2 năm. Nhiệm vụ trong giai đoạn 2 là: Nghiên cứu phát triển phương án VUSTA-2000 chở 6 khách du lịch; Thiết lập cơ sở sản xuất loạt đầu 10 chiếc/năm và phát triển  cơ sở sản xuất loạt theo nhu cầu của thị trường.

Kinh phí khái toán cho giai đoạn 2 vào  khoảng 20 tỷ VNĐ, bao gồm kinh phí cho công lao động quản lý, lao động khoa học và phổ thông; nguyên vật liệu, năng lượng (để chế thử 3 cái 2000 m3); Nhà xưởng , mặt bằng kỹ thuật (khoảng 1500m2); Tiếp thị, quảng cáo; Mua sắm thiết bị, thuê xe ô tô và ca nô cùng các chi phí khác.

PV: Tại sao đã có VUSTA đầu tư, giai đoạn 1 của dự án vẫn cần thêm các nhà đầu tư khác?

Ông Nguyễn Đức Cương: Về pháp lý, vào ngày 15/5 vừa qua, Hội VASA đã ký hợp đồng với Liên hiệp Hội VUSTA, và cam kết sẽ hoàn thành đề tài (giai đoạn 1) trong 18 tháng (cuối 12/2019). Tuy nhiên, với các quy định hiện hành thì chủ nhiệm và các thành viên tham gia đề tài chỉ được tính công trung bình tương đương với công “cửu vạn”, khó để mọi người đam mê, sáng tạo, đảm bảo vượt tiến độ và chất lượng. Nếu có nguồn đầu tư bổ sung (dưới hình thức hợp tác công tư PPP) thì tôi cam đoan có thể hoàn thành giai đoạn 1 sớm hơn và chất lượng cũng sẽ cao hơn nhiều.

PV: Theo đánh giá của ông, nếu bỏ ra 20 tỷ VNĐ để đầu tư thì bao lâu sẽ thu hồi được vốn?

Ông Nguyễn Đức Cương: Tôi đánh giá dự kiến thu hồi vốn của dự án này là khoảng 2 năm, sẽ khấu hao vốn đầu tư là 1tỷ/chiếc (nếu sản xuất 20 chiếc trong 2 năm). Giá thành chế tạo (vật tư +nhân công) khi sản xuất 10 chiếc/năm dự kiến khoảng 3 tỷ VNĐ/một chiếc. Giá bán 1 chiếc VUSTA-2000 (loạt đầu 10 chiếc): dự kiến 5-6 tỷ VNĐ.

PV: Phương tiện bay do các nước tiên tiến chế tạo đôi khi còn bị rơi, vậy theo ông, phương tiện bay do Việt Nam chế tạo có đảm bảo an toàn không? Và việc cấp phép bay cho VUSTA-2000 thế nào?

Ông Nguyễn Đức Cương: VUSTA-2000 có chở người nên vấn đề an toàn bay và xin phép bay là rất quan trọng. Vì vậy trong giai đoạn 2 sẽ phải làm nghiêm túc những việc sau đây: Thiết kế và thử nghiệm theo tiêu chuẩn Mỹ về khí cầu bay có điều khiển; Kiểm soát chất lượng chặt chẽ theo bộ tiêu chuẩn ISO-9000 ở tất cả các khâu: từ vật tư, dụng cụ đo kiểm, các công đoạn gia công, v.v… ; Ở Việt Nam đã có khá nhiều cơ sở sản xuất đạt tiêu chuẩn quốc tế.

Ngoài ra dự án cũng có các giải pháp thiết kế và thử nghiệm để đảm bảo an toàn: Chia thân chứa khí He ra thành nhiều khoang biệt lập, khi chẳng may bị hở một khoang, khí cầu có thể hạ cánh êm xuống nước; Khi một động cơ trục trặc thì sẽ tự động tắt đồng thời cả động cơ đối diện đảm bảo cân bằng cho khí cầu hạ cánh khẩn cấp; Có túi khí dạng vành đai lắp ở dưới khoang chở khách, duy trì khoang này nổi trên mặt nước và hạ cánh êm xuống bờ sông, bờ biển, bờ hồ; Các hành khách đều có áo phao; Thử nghiệm bay hàng trăm lần bằng các tải giả, trong các điều kiện gió khác nhau, sau đó mới cho người lên.

Sau khi kiểm tra đầy đủ các điều kiện nói trên, Cục Hàng không Việt Nam (Bộ Giao thông Vận tải) sẽ cấp giấy chứng chỉ chủng loại (Type Certificate), Cục Tác chiến (BQP) sẽ cấp phép hoạt động bay trong những khu vực cụ thể (theo Nghị định số 79/2011/NĐ-CP ngày 05 tháng 9 năm 2011 của Chính phủ).

PV: Ông có thể chia sẻ thêm về hiệu quả khi khai thác dịch vụ bay một chiếc VUSTA-2000?

Ông Nguyễn Đức Cương: Theo tính toán, với mức sử dụng 25 ngày/tháng, 4h/ngày, mỗi lần bay có trung bình 5 khách và 500 nghìn/khách bay 15 phút, thì lợi nhuận trước thuế vào khoảng 200 triệu/tháng một chiếc, nếu tính cả các loại phí phải nộp thì chỉ vào khoảng 3 năm, các nhà kinh doanh đã thu hồi được số tiền bỏ ra là 6 tỷ VNĐ để mua một chiếc khí cầu bay VUSTA-2000 (có thể mua trả góp). Bên cạnh đó, các nhà kinh doanh dịch vụ bay cũng có thể thu tiền từ các dịch vụ quảng cáo trên thân khí cầu (dự kiến thân hình “con nhộng” đường kính 9m, dài khoảng 30m). Nếu các nhà kinh doanh dịch vụ bay có góp vốn đầu tư giai đoạn 1 và giai đoạn 2 thì sẽ có giá bán ưu đãi theo thoả thuận.

PV: Một trong những vấn đề đáng lo ngại hiện nay là ô nhiễm môi trường vậy theo ông, VUSTA-2000 có thân thiện với môi trường không?

Ông Nguyễn Đức Cương: Phương tiện bay mới này sử dụng khí Heli (một loại khí trơ) hoàn toàn không gây hại gì cho môi trường, hơn nữa, khi bay sẽ giảm rất nhiều tiếng ồn và khí thải so với trực thăng hoặc thuỷ phi cơ, vì vậy đây là một phương tiện bay thân thiện với môi trường, điều này đặc biệt có ý nghĩa đối với các khu du lịch.

PV: VASA đã lên hình thức huy động vốn đầu tư để tiếp tục giai đoạn 2 chưa và hình thức huy động là gì?

Ông Nguyễn Đức Cương: Trong tình hình ngân sách nhà nước hiện nay, cần phát huy hình thức hơp tác công tư (PPP), phát huy tối đa các nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển. Để thiết kế và chế tạo VUSTA-2000, dự kiến sẽ thành lập công ty cổ phần, trong đó sẽ định giá cổ phần đóng góp đầu tư ban đầu về sở hữu trí tuệ (bằng sáng chế) và bằng công nghệ VUSTA-20 là khoảng 1/3 (sẽ thoả thuận sau giai đoạn 1). Đương nhiên các nhà đầu tư giai đoạn 1 sẽ được hưởng ưu đãi lớn khi tính cổ phần trong giai đoạn 2. Cũng có thể có các hình thức huy động vốn khác, tuỳ tình hình các nhà đầu tư.

PV: Theo ông thì đầu tư có thể có những rủi ro gì ?

Ông Nguyễn Đức Cương: Đã đầu tư thì bao giờ cũng phải chấp nhận có thể gặp rủi ro, vấn đề là cố gắng lường trước để hạn chế rủi ro ở mức thấp nhất. Theo tôi thì có thể có rủi ro về KHCN, rủi ro về thiên tai, rủi ro về thị trường. Về KHCN, mặc dù tin tưởng 99%, nhưng vẫn không thể loại trừ hết vì sản phẩm mới, chưa có mẫu trên thế giới, nhưng sau khi xong giai đoạn 1 có thể chắc chắn 100% không còn rủi ro về KHCN. Về thiên tai thì bất khả kháng nhưng ta có thể phòng ngừa. Về thị trường, ví dụ các nước, các công ty khác có thể đưa ra sản phẩm phương tiện bay du lịch tốt hơn và rẻ hơn. Tuy nhiên tôi tin rằng sáng chế này đã kết hợp được các ý tưởng mới và công nghệ mới nên khó có khả năng “bị thua”, nhưng ta phải làm nhanh, vì vậy cần có nhà đầu tư ngay từ giai đoạn 1. 

Trên tinh thần lĩnh vực sáng tạo cũng đang có cạnh tranh gay gắt, hàng ngày trên thế giới có hàng mấy trăm sáng chế ra đời, tôi kêu gọi các nhà đầu tư sáng suốt hãy vào cuộc, nắm bắt cơ hội “hàng độc” để bứt phá, nếu không, có thể mai kia Trung Quốc hoặc Singapore hoặc UAE… sẽ công bố một sáng chế mới “trên tài” sáng chế này và chúng ta sẽ bị hẫng hụt trong lĩnh vực này.

Xin cám ơn Chủ tịch Hội Hàng không-Vũ trụ Việt Nam!

• Những vụ tranh chấp bản quyền sáng chế đình đám nhất của Nokia
• Việt Nam - Hàn Quốc tăng cường tự động hóa quản trị sở hữu trí tuệ
• Cái kết cho vụ kiện bằng sáng chế đình đám: Samsung phải bồi thường 539 triệu USD cho Apple

Hương Mi (thực hiện)